راهنمای لذت بردن از آسمان شب در دل آلودگی نوری شهرها - فروشگاه کوچک

شناخت آلودگی نوری

مشاهده آسمان شب از دل یک شهر بزرگ آسان نیست و امروزه، رصد ستارگان و غرق شدن در دنیای نجوم با وجود آلودگی نوری در شهرها، برای بسیاری به موضوعی چالش برانگیز تبدیل شده است. در حالی که خیلی از منجمان از فضاهای تاریک پر از ستارگان و حضور کهکشان راه شیری بر فراز چشم انداز ها دور از آلودگی نوری لذت می برند، واقعیت این است که برای بسیاری از ما، رصد ستاره ها و سیارات در زیر یا نزدیک نورهای روشن شهر و روستا اتفاق می افتد. از چنین مکان هایی، اندیشیدن به ژرفای کیهان می تواند چالش برانگیز باشد، چون نور مصنوعی هدر رفته، آسمان را با درخشش پراکنده و شبانه خود پر می نماید؛ چیزی که با نام آلودگی نوری (Light Pollution) می شناسیم.

هرچند چشم انداز ها تقریبا خارق العاده ای که در شبکه های مجازی و مستندهای نجومی و فضایی دیده می گردد، ممکن است نسبت به تجربه هر شب ما در یک شهر بسیار متفاوت باشد، اما هنوز هم بدون سفر به دشت و کویر و کوهستان، تنوع بسیار زیادی از اهداف مجذوب نماینده برای یک منجم وجود دارد که با کمی برنامه ریزی، می توان زیر آسمان های شب شهری و حومه شهر از آن لذت ببرد. بنابراین در اینجا مواردی کلیدی را آنالیز می کنیم و نکاتی را درباره شیوه شروع به رصد ستارگان ارائه می دهیم تا نشان دهیم که برای ارتباط با شگفتی های کیهان بالای سر، احتیاجی به زندگی در تاریک ترین نقاط زمین ندارید!

درک آلودگی نوری شهر خود

اگر در یک منطقه شهری یا حومه شهر زندگی می کنید، این واقعیت که نور مصنوعی راهنمایی نشده و بیش از میزان، باعث شده که ستاره ها در شهرهای ما دیده نشوند، موضوع تازه ای برایتان نخواهد بود. اما اگر به تازگی وارد دنیای رصد ستارگان شده باشید، شاید سودمند باشد که آنالیز کنید این آلودگی نوری دقیقا چه تأثیری بر شرایط رصدی شما خواهد داشت.

می توانید با آزمایش هایی شروع کنید که برای شما هزینه نداشته باشند. این کار حداقل به شما یاری می نماید تا برای رصد در شب هایی که اثر آلودگی نوری کاهش پیدا می نماید، آماده شوید. برای مثال ممکن است ابرها یک شب رصدی را بدون توجه به جایی که رصد می کنید، خراب نمایند و می توانید با آگاهی از پیش بینی آب وهوا برای رصد ستارگان تا حدودی این مسئله را کاهش دهید.

اما پدیده جوی دیگری هم وجود دارد که همه منجمان ساکن شهر می دانند که برای وضوح دیدشان مهم است. چیزی که آن را شفافیت می نامند.

مفهوم شفافیت

شفافیت اتمسفر، معیاری است که نشان می دهد آسمان منطقه شما واقعا چقدر صاف است. مه یا آلودگی ها با ذرات معلق در هوا می توانند آسمانی شیری و تیره ایجاد نمایند که می توان آن را شفافیت ضعیف نامید. برعکس، شب های شفاف و بدون این گرفتگی های هوا، شفافیت خوبی دارند.

علت اهمیت نظارت بر شفافیت هنگام رصد آسمان شب از منطقه ها شهری این است که آسمان غبارآلود و مه آلود می تواند مسائل مرتبط با آلودگی نوری را افزایش دهد. ذرات موجود در هوا درخشش نور را به سمت پایین پراکنده می نمایند و نتیجه، روشنایی بیشتر در آسمان شب است که دیدن ستارگان کم نورتر را دشوارتر می نماید.

بنابراین توجه به سطوح شفافیت جو می تواند به برنامه ریزی در جلسات رصدی یاری کند. اگر می بینید که آسمان به رنگ شیری است و نور آسمان بیشتر شده است، می توانید توجه خود را روی اهداف روشن تری مانند رصد ماه و مشاهده سیارات متمرکز کنید و زمانی که شفافیت خوب باشد، دنبال اجرام کم نورتر مانند خوشه های ستاره ای بروید.

یافتن موقعیت مناسب رصد

پیش از آماده شدن برای دیدنی آسمان، احتیاج به کمی برنامه ریزی دارید و باید در یک شامگاه یا صبحگاه نشست رصدی خود را شروع کنید که آسمان صاف و بدون ابر باشد. عصرهای زمستانی موقعیت بهتری فراهم می نمایند چون گرمای شهر در تابستان باعث ایجاد رطوبت و مه می گردد. شب های بدون ماه هم برای دیدن ستارگان بهتر هستند؛ هرچند خیره شدن و دیدنی دقیق ماه کامل هم می تواند به خودی خود، یک تجربه لذت بخش باشد.

وقتی در شهری با آلودگی نوری زندگی می کنید، ترفند مناسب برای رصد بهتر این است که بزرگ ترین بخش آسمان را که می توانید پیدا کنید، یا تا جایی که می توانید به پشت بام بالاتری بروید. یک پنجره زیر شیروانی، یک پشت بام، پنجره های آپارتمان های طبقات بالایی یا یک بوستان محلی، به ویژه در حومه شهر، می توانند گزینه های خوبی به عنوان موقعیت دیدنی آسمان شب باشند. با این حال در نظر داشته باشید، در هر کجا که هستید، گرم بپوشید و شرایط ایمنی را رعایت کنید.

دوری از آلودگی نوری

برای داشتن یک رصد خوب، ابتدا باید فرصت بدهید تا چشمان شما با میزان تاریکی آسمان و نور موجود برای رصد ستارگان منطبق گردد. اما در حضور تابش نور مصنوعی شهر، شاید گفتن این موضوع، آسان تر از انجام دادن آن باشد. آلودگی نوری فقط به معنای درخشش زرد و نارنجی کلی فضای شهری نیست، بلکه یک چراغ خیابان یا نمایشگر تلفن همراه در نزدیکی محل رصد هم می تواند در کیفیت دید شما از آسمان اختلال ایجاد کند.

اگر نمی توانید تلفن خود را به طور کامل خاموش کنید، اپلیکیشن مناسب برای ایجاد فیلتر نور قرمز را دانلود یا آن را فعال کنید که به شما امکان می دهد بدون اینکه چشمانتان را دوباره به تاریکی عادت بدهید، صفحه نمایش را ببینید. تنظیمات دسترس پذیری iOS به شما این امکان را می دهد تا رنگ های گوشی خود را روشن کنید، یا حتی به ساده ترین روش می توانید یک طلق قرمز را روی صفحه گوشی بکشید.

اگر در حیاط و محوطه باغ هستید، چراغ های بیرون را خاموش کنید. پس از تنظیم شرایط محیطی، حدود 15 تا 30 دقیقه زمان بگذارید و به بخش های مختلف آسمان نگاه کنید تا چشمان شما با تاریکی سازگار شوند و سعی کنید که در این مدت به صفحه نمایش تلفن یا نور مصنوعی شدید نگاه نکنید. در این شرایط صبر کلید موفقیت برای رصد است.

آگاهی از موقعیت اجرام در آسمان صاف

هنگامی که در یک شهر هستید و شروع به کاوش آسمان شب میکنید، داشتن یک اطلس ستاره ای، یک اپلیکیشن آسمان نما برای رصد ستارگان، ایده خوبی است که برای پیمایش در میان اجرام مختلف آسمان به شما یاری می نماید. راهنمای شروع مقرون به صرفه نجوم به شما در این راه یاری خواهد نمود.

با این حال، پیش از اینکه یکی از این موارد را بهره ببرید، ارزش آن را دارد که یک تمرین سریع انجام دهید تا آنچه را که واقعا می توانید زیر آسمان شب محل خود ببینید، تعیین کنید.

در اصل باید ببینید کم نورترین ستاره هایی که می توانید تشخیص دهید، کدام ها هستند. چیزی که ستاره شناسان آن را قدر محدودنماینده چشم غیر مسلح (NELM) می نامند. برای انجام این کار می توانید از یک صورت فلکی که همواره در شب قابل مشاهده است، مانند خرس کوچک بهره ببرید. یافتن این الگو نسبتا آسان است چون نوک دم خرس کوچک ستاره درخشان قطبی یا همان ستاره شمالی است.

با استفاده از شکل بالا می توانید دریابید کم نورترین ستاره ای که خواهید دید از قدر چند است. به یاد داشته باشید، هر چه عدد کمتر باشد، ستاره درخشان تر است. برای مکان های حومه شهر تحت شرایط نسبتا میانه، این میزان ممکن است در حدود قدر 3.0+ تا 4.0+ باشد. بسیاری از برنامه های آسمان نما دارای ابزارهایی هستند که امکان محدود کردن قدر ستارگان نمایش داده شده را فراهم می نمایند.

بنابراین اگر قدر را در سطح NELM محلی خود تنظیم کنید، آنچه روی صفحه خواهید دید، تنها ستاره هایی هستند که می توانید از سایت رصدی خود ببینید. به نوبه خود، این موضوع می تواند پریدن از ستاره ای به ستاره دیگر برای یافتن اجرام کم نورتر را بسیار آسان تر کند.

به طور کلی در میان چیزهایی که می توانید در آسمان ببینید، ماه به آسانی قابل تشخیص است. بعلاوه می توانید زمان بارش شهابی بعدی را در نظر بگیرید. از سویی میلیاردها ستاره در آسمان حضور دارند اما تنها می توانید شمار اندکی که پرنورتر هستند، مشاهده کنید. بعلاوه می توانید ایستگاه فضایی بین المللی را در وب سایت های مختلف ردیابی کنید و هنگام عبور آن از آسمان منطقه خود، به دیدنی آن بپردازید چون یکی از درخشان ترین اجرام در آسمان است.

88 صورت فلکی نامگذاری شده در آسمان در حال چرخش هستند. از این میان، آنچه می توانید ببینید بسته به کشور و زمان سال فرق دارد و بنابراین باید با استفاده از اپلیکیشن های نجومی، موقعیت آن ها را شناسایی کنید تا دست کم بتوانید بخشی از ستاره های آن ها را ببینید.

استفاده از تلسکوپ در یک شهر با آلودگی نوری

بدین ترتیب اگر بنابراین بخواهید حتی در منطقه دارای آلودگی نوری، به رصد ستارگان و کاوش دنیای نجوم بپردازید، برای کاهش اثرات ناشی از آلودگی چه کاری می توانید انجام دهید؟

در حالی که بسیاری از اجرام کم نورتر تا حد زیادی با آلودگی نوری آسمان حومه شهر پنهان یا به سختی دیده می شوند، یک تلسکوپ کوچک یا یک جفت دوربین دوچشمی خوب، تعداد قابل توجهی از اهداف درخشان تری را در اعماق آسمان از جمله خوشه های ستاره ای، سحابی های سیاره ای درخشان و اجرام تابستانی و زمستانی مانند سحابی شکارچی و سحابی تالاب را به شما نشان خواهد داد.

بعلاوه کارهایی هست که می توانید انجام دهید تا در یک شهر، این شگفتی ها را با وضوح بیشتری دیدن کنید. در مرحله اول، از یک فیلتر آلودگی نوری بهره ببرید که برای رصد طراحی شده است، چون این فیلترها به طور خاص برای از بین بردن درخشش نور مصنوعی طراحی شده اند.

موقعیت رصدی خود را هم در نظر بگیرید. برای نمونه هرگز از داخل ساختمان با در یا پنجره باز نگاه نکنید، چون هوای گرم خروجی، جریان هوایی ایجاد می نماید که باعث می گردد چشم انداز دچار اعوجاج بزند. این موضوع بیشتر هنگام مشاهده ماه و سیارات قابل توجه است، اما در خصوص اجرام اعماق آسمان هم صدق می نماید.

سعی کنید اهدافی را که مستقیما بالای پشت بام ها یا بالای دریچه های هوای گرم قرار دارند، مشاهده نکنید، چون می تواند مسائل مشابهی با ایجاد جریان هوا شکل بدهند. در نهایت، همان طور که در یک مکان تاریک تر انجام می دهید، حداقل 30 دقیقه به چشمان خود فرصد دهید تا با تاریکی موجود سازگار شوند و حتی اگر می توانید نورهای مصنوعی را هم از دید مستقیم خود دور نگه دارید.

دیدنی سیارات در شهر

سیارات با توجه به نزدیک تر بودن به زمین، یکی از معدود گروه های هدف رصد آسمان شب هستند که تقریبا تحت تأثیر مسائل آلودگی نوری قرار نگرفته اند. هرچند احتمالا برای دیدنی سیاره دوردست اورانوس دوردست با چشم غیرمسلح کوشش خواهید کرد و البته در مکان هایی با آسمان تاریک هم همین طور خواهد بود، در بیشتر موارد می توانید با یک تلسکوپ کوچک حتی از شهرهای دارای آلودگی نوری زیاد، چشم انداز های عالی از دیگر سیارات منظومه شمسی دیدن کنید.

علاوه بر این، حتی زیر آسمان های آلوده شهرها می توان تصویربرداری سیاره ای با وضوح بالا را با موفقیت زیادی پیش برد به طوری که بعضی از برترین عکاسان نجومی دنیا از خانه های خود در مکان های شهری و حومه شهر مشغول فعالیت هستند.

برای نمونه مشتری با نوارهای ابری و زحل با حلقه هایش اهداف عالی حتی برای ابزارهایی با دیافراگم کوچک هستند. مریخ درخشان و هلال سیاره زهره هم چشم انداز ها مجذوب نمایندهی را در گستره های دیافراگم بزرگ تر ارائه می دهند. دیدن هلال ناهید احتیاج به یک رویکرد رصدی دقیق دارد، تا اطمینان حاصل گردد که خورشید پیش از شروع رصد، زیر افق واقع شده است.

از مکان های حومه شهر، حتی با تلسکوپ دیافراگم 200 تا 250 میلی متری می توانید چشم انداز ها چشمی خوبی را از قرص های ضعیف اورانوس و نپتون در میدان دید داشته باشید.

دیدن ستاره ها در شهر

در میان ستارگانی که نور آن ها قادر به گذر از میان آلودگی نوری منطقه ها مسکونی است، اهداف جالبی برای یک تلسکوپ با دیافراگم کوچک تا میانه پیدا خواهید کرد.

از جمله بعضی از منظومه های درخشان تر دوگانه و چند ستاره ای که در آن دو یا چند ستاره، یا نزدیک به هم ظاهر می شوند یا در واقع به عنوان یک گروه گرانشی در فضا در حال چرخش هستند.

در فصل های تابستان و پاییز، نمونه های قابل توجهی مانند منقار ماکیان (Albireo) در صورت فلکی دجاجه (قو)، و اپسیلون شلیاق (Epsilon Lyrae) در صورت فلکی شلیاق، به راحتی در یک تلسکوپ با دیافراگم 150 تا 200 میلی متر از مکان هایی با آسمان شب نسبتا روشن هم دیده می شوند.

اگر به پروژه های رصد طولانی مدت با تلسکوپ علاقه مند هستید، بعلاوه می توانید ببینید که بعضی از ستارگان متغیر، ستارگانی که روشنایی آن ها نوسان می نماید، مانند رأس الغول (Beta Persei) در برساوش، اغلب به صورت دوره ای به میزان ای درخشان می شوند که حتی در میان آلودگی نوری میانه هم دیده می شوند.

مشاهده این اجرام و ثبت تخمین بزرگی آن ها می تواند تمرین جالب و مفیدی برای رصد اجرام آسمانی باشد. اگر علاقه مند هستید، حتی می توانید به کار علمی شهروندی در این زمینه بپردازید و با ارسال میزان گیری های خود به برنامه های نظارت بر ستاره های متغیر، با سازمان هایی مانند انجمن نجوم بریتانیا و انجمن آمریکایی رصدگران ستاره متغیر همکاری کنید.

مشاهده ابرهای شب تاب از شهر

در طول تابستان ابرهای شب تاب با درخشش دیدنیی در شب، می توانند حدود یک ساعت و نیم پس از غروب خورشید در افق شمالی ظاهر شوند. این ابرها که از کریستال های یخ تشکیل شده اند، در فاصله حدود 85 کیلومتری جو زمین شکل می گیرند و چون در این ارتفاعات، همچنان زیر تابش خورشید قرار دارند، می درخشند.

نه در همه موارد، اما هنگام گرگ ومیش هوا، می توان روشن ترین ابرهای شب تاب را حتی از شهرهای دارای آلودگی نوری دید و از آن ها عکاسی کرد. این ابرهای شب تاب (NLC) رنگ تعیینی به صورت آبی مایل به سفید دارند و بنابراین به وضوح از ابرهای مرتفع معمولی مانند ابرهای سیروس، متمایز می شوند. چون هنگامی که ابرهای سیروس به وسیله آلودگی نوری روشن می شوند، معمولا رنگ نارنجی یا سبز مایل به سفید دارد.

ابرهای معمولی، هنگام پراکندگی درخشش آسمان، بسیار عادی و کسل نماینده به نظر می رسند، در مقابل، ابرهای شب تاب واقعا به گونه ای دیده می شوند که ظاهرا در حال درخشش هستند.

استفاده از دوربین مدار بسته

یکی از درخشان ترین اجرامی که به سادگی حتی در آسمان شهرها هم دیده می گردد، شهاب سنگ هایی هستند که نور درخشانی دارند و با نام آذرگوی شناخته می شوند. اما چنین شهاب سنگ هایی بسیار نادرند. بنابراین اگر واقعا بخواهید یک آذرگوی را شکار کنید، می توانید یک دوربین مدار بسته را برای ضبط آسمان شب تنظیم کنید.

حتی هم اکنون دوربین های مدار بسته گوناگونی در سراسر دنیا فعال شده اند که به طور دائم آسمان را ضبط می نمایند و در جست وجوی شهاب سنگ هستند. این دوربین ها به وسیله منجمان آماتور اداره می شوند و می توانند حتی وسط شهرهای بزرگ هم استفاده شوند. ضبط مسیر آذرگوی به دانشمندان یاری می نماید تا سرعت، مدار و مکان شهاب سنگ را ردیابی نمایند.

دیدنی ستارگان با وجود آلودگی نوری

همان طور که اشاره شد، با وجود آلودگی نوری در شهرها، باز هم امکان لذت بردن از زیبایی های آسمان شب وجود دارد. تنها باید آگاهی خود را از موقعیت اجرام و پدیده های آسمانی، با در اختیار داشتن کتاب های مرتبط و توجه به رویدادهای نجومی افزایش دهید.

برای رصد بهتر در شهر، توصیه کلی این است تا جایی که می توانید به بلندی ساختمان ها بروید و نور اطراف خود را به حداقل برسانید. برای داشتن برترین دید، از نورپردازی های محیطی مانند خیابان دوری کنید و مطمئن شوید که یک خط دید واضح و بدون درخت داشته باشید.

اگر در رصد ستارگان کاملا تازه کار هستید، احتیاجی به عجله و خرید یک تلسکوپ گران قیمت نیست. رصد ماه با یک دوربین دوچشمی هم آسان است. بعلاوه می توانید زحل و بعضی از قمرهای مشتری را به وسیله دوربین دوچشمی ببینید.

منابع: Sky at Night, Natural History Museum