افجه تنها روستای هدف گردشگری شمیران - فروشگاه کوچک

خبرنگاران- مرضیه موسوی: این روستای لواسان روزگاری نه چندان دور مرکز لواسان بود و به همین دلیل زیرساخت های مناسبی برای رفاه و آسایش اهالی آن فراهم شده است. با این حال استفاده از این امکانات و زیرساخت ها در سال های اخیر دست اندازهایی پیش رو داشته است. از مسائل طرح هادی روستا تا ساخت وسازهای غیرمجاز بیرون از بافت روستایی و مسائلی که کشاورزان و باغداران افجه با آن روبه رو هستند. افجه به دلیل نزدیکی به لواسان و همجواری با قله هایی مثل ساکا و آتش کوه پاتوقی برای کوهنوردان شهر تهران است و همچنین شهفرایندانی که به دنبال آب و هوای خنک و سالم در نزدیکی شهر هستند. تنها روستای نمونه هدف گردشگری شمیران و تهران برای تأمین زیرساخت های حوزه گردشگری هم با موانع زیادی روبه روست.

• جمعیت افجه

می گفتند اسم قدیمی روستا آبچه بود؛ به خاطر رودها و آبشارهایش و به دلیل جویبارهایی که در تمام کوچه های افجه روان شد. این اسم به مرور به افجه تغییر پیدا کرد. شاید یکی از دلایلش لهجه ساکنان بومی این روستاست که با لهجه ای نزدیک به لهجه مازندرانی صحبت می نمایند. دامداری، کشاورزی و باغداری از مهم ترین مشاغل مردم روستای افجه است که قرن ها به این کارها مشغولند. حمزه صفا دهیار افجه می گوید: شغل مردم روستای افجه کشاورزی بود و علاوه بر گندم، صیفی جات هم در این روستا کشت می شد. تا اینکه حدود 50 سال پیش نخستین نهال گیلاس در افجه کاشته می شود و کم کم مردم از کشاورزی به باغداری رو می آورند. یکی از مهم ترین ویژگی های این روستا وجود جویبارها و چشمه های آبی است که روستا و باغ ها را سیراب می نماید. به همین دلیل کشت و زرع در این روستا با دیگر روستاهای شمیران متفاوت است. روستای افجه آب آشامیدنی خود را از همین چشمه ها که از دماوند سرازیر می شوند تأمین می نماید که با آب تهران متفاوت است. صدای آب در کوچه پسکوچه های افجه به گوش می رسد و جوی آب روانی از خانه های قدیمی این روستا به بیرون راه پیدا می نماید. رودخانه فصلی افجه در فصل های بارندگی پرآب است و به پایین دست روستا روانه می شود.

حمزه صفا / دهیار افجه

در سرشماری سال 1395 جمعیت این روستا هزار و 400 نفر تخمین زده شده است؛ عددی که دهیاری و شورای روستا آن را کمتر از جمعیت ساکن واقعی در این روستا می دانند. دهیارروستا می گوید: افجه یکی از روستاهای مهم لواسان است و در بیش از نیم قرن گذشته، این روستا مرکز لواسان بود. نخستین بانک لواسان در افجه دایر شد و بسیاری از امکانات از جمله مکتبخانه و بعدها مدرسه در اینجا زودتر و مجهزتر از مرکز لواسان دایر شد. همین امکانات باعث شده بود افجه جمعیت زیادی هم داشته باشد. اما در دهه های گذشته تمرکز از افجه برداشته شد و لواسان کوچک مورد توجه نهاده شد. در سرشماری سال 1395 جمعیت افجه هزار و 400 نفر اعلام شد. در حالی که حداقل 2 هزار پفراینده برای مردم این روستا در خانه بهداشت تشکیل شده است. یکی دیگر از راه های تخمین جمعیت سرانه فراوری زباله است. بر این اساس سرانه فراوری زباله در افجه نشان می دهد که این روستا حدود 3 هزار نفر جمعیت دارد. دانش آموزان افجه بعد از انتها مقطع ابتدایی برای ادامه تحصیل باید خود را به لواسان برسانند که حدود 4 کیلومتر با آنها فاصله دارد.

• قصابی پاچنار

افجه بافتی قدیمی دارد و با گشتی در کوچه پسکوچه های آن می توان سراغی از درهای چوبی قدیمی گرفت و خانه هایی که سقف و ستون هایی چوبی دارند.

مهدی لاری/ رئیس شورای روستای افجه

سقاخانه محله پایین یکی از دیدنی های روستاست که این روزها برای ایام محرم غبارروبی می شود. درست روبه روی مسجد افجه، چنار کهنسالی هست که تا 40 سال پیش قصاب قدیمی روستا در دل چنار کاسبی می کرد. مهدی لاری رئیس شورای روستای افجه می گوید: تا حدود 40 سال پیش در فضای داخلی چنار قدیمی روستا قصابی کاسبی می کرد. گوشت مصرفی هر روز را از دامداران می خرید یا از دام های خودش تهیه می کرد. این گوشت ها را از تنه درخت آویزان می کرد و تا شب می فروخت. جوی آب روانی درست از پای چنار عبور می نماید که باعث خنک ماندن هوای اطراف آن بود و گوشت ها را از فاسد شدن نجات می داد. مردم روستا پیش حسین آقا قصاب چوب خط داشتند. هروقت چوب خطشان پر می شد باید حسابشان را تسویه می کردند؛ افرادی که پول نقد داشتند با پول نقد و کسانی که کالایی برای فروش داشتند در عوض بدهیشان کالای دیگری به حسین آقا می دادند. بعد از فوت او دیگر کسی داخل این تنه درخت را مغازه نکرد. تنه درخت تنومندتر شده و با عظیم شدن دیواره های آن فضای داخلی این قصابی پاچنار هم کوچک تر از قبل شده است. پاچنار این روزها محلی برای بازی بچه ها افجه است.

حسین غنی / متولی حمام افجه

گرمابه تاریخی افجه هم از دیگر دیدنی های این روستاست؛ حمامی که بعد از بازسازی هنوز هم از آن استفاده می شود. شیوع کرونا چندماهی است این حمام منتسب به دوره صفوی را به تعطیلی کشانده است. حسین غنی مشهور به حسین حمومی، متولی حمام افجه است و به آن رسیدگی می نماید. او می گوید: با اینکه خانه های روستا همگی حمام دارند اما مردم روستا گاهی برای تفریح و دورهم بودن به این گرمابه می آیند. ما مشتری هایی هم از تجریش و تهران و دیگر شهرها داشتیم که تعریف اینجا را شنیده بودند. کوهنوردانی که به دشته می فرایند هم گاهی به اینجا سری می زنند. خلاصه اینکه این حمام تا قبل از شیوع کرونا پررونق بود. سیستم گرمایش از کف حمام جای خود را به آب گرم لوله کشی داده. با این حال طاق قدیمی این بنای تاریخی و معماری آن با تغییراتی هنوز باقی مانده است. آنچه امروز به عنوان گرمابه افجه بهره برداری می شود تنها نیمی از فضای حمام قدیمی روستاست که به دست شورا و دهیاری روستا بازسازی شده و نیم دیگر به دلیل بی توجهی های میراث فرهنگی در حال نابودی است.

• نخستین نهال سیب لواسان سوغات آقای مرندی بود

خانه حاج اکبر و حاج قاسم مرندی از قدیمی ترین خانه های باقی مانده در افجه است که معماری آن به دوره قاجار برمی شود. تیرک های چوبی و سقف شیروانی این خانه با بهارخوابی که چیز زیادی از آن باقی نمانده است در کوچه خودنمایی می نماید. جوی کوچکی درست از دل حیاط این کوچه می گذرد و به پایین دست روستا روانه می شود. این خانه زمانی محل سکونت خان افجه بوده. نخستین نهال سیب روستا توسط صاحب این خانه به افجه آورده شده؛ همان سیبی که امروز به نام سیب شمیران می شناسیم. خانه های قدیمی افجه روی شیب تند این روستا جا خوش نموده اند و بافت فرسوده در گوشه وکنار روستابه چشم می خورد. صفا، دهیار افجه می گوید: یکی از عظیم ترین مسائل ما در افجه طرح هادی روستاست که طبق آن داخل بافت روستایی ساخت وساز ممنوع است. 90 درصد روستا بافت فرسوده دارد. اما طبق طرح هادی به دلیل قرار دریافت این منطقه در حریم رودخانه اهالی اجازه ساخت وساز خانه خود را ندارند. ساخت وساز با طبقات کم هم برای آنها صرفه مالی ندارد. به همین دلیل بافت روستا فرسوده باقی مانده است. یکی از راهکار های ما این بود که اداره کل منابع طبیعی زمینی در ازای زمین اهالی در اختیار آنها قرار دهد تا بتوانند بیرون از حریم رودخانه خانه بسازند. در حالی که درست بیرون از نوار این حریم، زمین های ملی واقع شده است و باز ساخت وساز در آن ممنوع است. اهالی حاضر هستند برای ساخت وساز خانه جدید، هزینه جداکردن فاضلاب خانگی خود از راستا رودخانه را شخصاً پرداخت نمایند اما همچنان با این موضوع هم موافقت نمی شود. به همین دلیل هر سال جمعیت زیادی از روستا به شهر کوچ می نمایند. روستای افجه زیرساخت های خوبی برای زندگی دارد اما محدودیت در ساخت وساز روستا باعث شده است که اهالی این منطقه را ترک نمایند. جوانانی که می خواهند تشکیل خانواده بدهند چگونه می توانند در روستای خود خانه ای داشته باشند در حالی که ساخت وسازی اینجا انجام نمی شود؟

• دشته و گرچال

کشاورزی شغل اصلی مردم روستای افجه بود. اما در نیم قرن گذشته باغداری و فراوری میوه هایی مثل گیلاس و گردو جای خود را به محصولات کشاورزی داد. گیلاس افجه بخش مهمی از صادرات گیلاس شمیران را تشکیل می دهد. لاری، رئیس شورای روستای افجه که کشاورز نمونه روستاست می گوید: گیلاس های این روستا از انواع مرغوب گیلاس است که عمده آن از محصولات صادراتی به حساب می آید. اما حمایتی از کشاورزان نمی شود. هزینه تهیه سم و دیگر مایحتاج باغداران بسیار زیاد است. از طرفی قیمت بالای زمین در اینجا باعث شده تا فراوری محصول با کیفیت درجه های 2 و 3 به صرفه نباشد. نبود همکاری و حمایت نکردن جهاد کشاورزی از باغداران باعث شده با مسائل زیادی در فراوری محصول روبرو شویم.

افجه را با دشت هویج می شناسیم و آب و هوای خنک آنکه روزهای انتهای هفته کوهنوردان زیادی را به این منطقه می کشاند. اما به نظر می رسد جای امکانات اولیه گردشگری در این منطقه خالی است. دشت هویج سال هاست هویجی در آن کاشته نمی شود اما به رسم گذشته هر سال به یکی از طایفه های روستا اجاره داده می شود تا در آن کشت نمایند؛ رسمی که این سال ها با مداخله اداره منابع طبیعی به حاشیه می رود. لاری می گوید: مکانی که گردشگران امروز به نام دشت هویج می شناسند، بین بومی های افجه به گیاهچال یا گرچال معروف است. یعنی محلی که در آن گیاه می روید. این اسم به کاشت انواع سبزی و صیفی در این مکان برمی شود. دشته هم نام پایین دست گیاهچال است. از قدیم رسم این بود که گیاهچال را برای 10 سال به یک طایفه اجاره می دادند تا در آن سبزی و محصولات کشاورزی بکارند. در سال های گذشته دهیاری این کار را هر سال انجام می دهد و زمین را به مزایده می گذارد. در سال های گذشته بیشتر دامداران، اینجا انواع علوفه می کارند تا خوراک دام هایشان باشد. راه سنگلاخی این دشت و دسترسی سخت به آن باعث شده تا کشت محصول در این زمین برای کشاورزان امکان پذیر نباشد.

• همنشین طبیعت شده ایم

قله های 2 تا 3 هزار متری اطراف افجه باعث شده تا این روستا راستا عبور کوهنوردان و گردشگرانی باشدکه روزهای انتهای هفته را به دنبال آب و هوایی خوش به لواسان می آیند.

جعفر علی نقیان / ساکن افجه

با این حال تنها روستای هدف گردشگری لواسان از امکانات اولیه برای گردشگران خالی است. دهیار روستا می گوید: یکی از اقداماتی که ما در روستا به دنبال تحقق آن بودیم ایجاد سایت گردشگری بود اما با مخالفت های زیادی از طرف منابع طبیعی و محیط زیست و همکاری نکردن میراث فرهنگی روبه رو شدیم. به طوری که حتی اجازه بهره برداری از سرویس بهداشتی عمومی را که با هزینه اهالی در ابتدای راستا کوهستانی دشت هویج ساخته شده بود نداشتیم. تنها اقامتگاه بومگردی افجه در این روستا بین کوهنوردان اسم و رسمی آشنا دارد و آقا جعفر و همسرش در اقامتگاه شخصی خود میزبان و هم صحبت خوبی برای آنها هستند. جعفر علی نقیان چند سالی است که این اقامتگاه را در ملک پدری خود، راه اندازی و زندگی در تهران را برای همواره به مقصد دشت هویج ترک نموده است. او می گوید: من واردنماینده و فروشنده کفش در بازار سپهسالار تهران بودم. حدود 10 سال پیش ورشکسته شدم و همه دارایی و شغلم را از دست دادم. همان سال ها دچار بیماری شدم و فشار روحی و جسمی زیادی را تحمل کردم. همان سال ها همراه همسرم به روستای پدری ام آمدم و توانستم اینجا به آرامش برسم. از چند سال پیش کم کم این محیط را برای اقامت و استراحت کوهنوردان راه اندازی کردم. این روزها همنشین ما درختان و طبیعت اینجاست و افرادی که برای تماشای این طبیعت به افجه می آیند. تا جایی که بتوانیم مایحتاج خودمان و اقامتگاه را از طبیعت تأمین می کنیم و از محصولاتی که خودمان آن را تهیه نموده ایم.

• جای خالی پزشکان در مرکز بهداشت

افجه یکی از عظیم ترین مراکز بهداشتی روستایی در تهران را در اختیار دارد؛ زمینی 5 هزارمترمربعی در روستا که توسط یکی از اهالی روستا در اختیار عموم مردم نهاده شده.

صبور دانیالی / بهورز روستا

ساختمان خانه بهداشت چند سالی است که تکمیل شده اما اتاق های خالی آن انتظار حضور تیم های پزشکی متخصص و عمومی را می کشند. اکنون تنها 2 بهورز در این مرکز مستقر هستند. صبور دانیالی بهورز روستا می گوید: ما در این مرکز فضای خوبی برای حضور پزشکان و متخصصان در اختیار داریم. اما پزشکی در اینجا مستقر نیست. تنها یک روز در هفته ساعت 10 تا 13 پزشک عمومی اینجا حضور دارد. مراجعه مردم به مرکز بهداشت بالاست. اما ما بدون حضور پزشک اجازه تزریق یا تجویز دارو نداریم. روستا جمعیت زیادی دارد که مردم برای هر بیماری یا مسئله ای باید به لواسان مراجعه نمایندیا برای تشخیص اولیه مشکل خود تا روز حضور پزشک صبر نمایند.

صفا، دهیار روستا می گوید: این خانه بهداشت یکی از مهم ترین امکانات ما در روستاست. ما کوشش کردیم تا پزشکان داوطلب و خیّرانی را برای تأمین یونیت های دندانپزشکی و سایر تجهیزات با خودمان همراه کنیم. تنها امکانی که از دانشگاه شهید بهشتی درخواست کردیم این بود که پزشک در این مرکز مستقر نمایند. اما موافقت نشد و فضای این مرکز بهداشت بدون استفاده باقی مانده است. در حالی که می توانست امکان خوبی برای اهالی روستای افجه باشد.