بررسی شرایط کنونی حمام منصوریه اردبیل - فروشگاه کوچک

یکی از گرمابه های تاریخی اردبیل، حمام منصوریه است که در محله ای به همین نام و در جنب مسجد منصوریه واقع شده است. بنابر اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، این بنا متعلق به دوره قاجاریه بوده و عرصه آن 548 و اعیان آن 390 متر مربع است.

معماری این حمام مشابه سبک معماری دوره حمام های همدوره خود همچون حمام ابراهیم آباد، سیدآباد و یعقوبیه است. در حال حاضر بخش هایی از حمام منصوریه و تزئینات آن از بین رفته و مالکیت بنا شخصی و از آن وراث یک خانواده است.

این حمام دارای یک درب ورودی بوده که با چند پله رو به پایین داشته و این درب سالها قبل با چینش آجرهایی مسدود شده و اتاقک تون یا گرمخانه حمام تخریب شده و سقف آن دارای تزئینات نقاشی با طرح های اسلیمی بوده است که اکنون بر روی نقاشی های باقیمانده، اندود گچ کشیده شده و پوشش این بخش گنبد عرقچین بوده است.

میاندر ارتباطی بخش سربینه و گرمخانه با سرویس بهداشتی و اتاق تنظیف در ارتباط بوده و ورود از سربینه به گرمخانه از میاندر صورت میگرفته و اکنون همه این بخش ها مسدود شده است و درب تازه بطور مستقیم از سربینه وارد گرمخانه می شود.

گرمخانه در بخش مرکزی حمام دارای خزینه بوده و در دو طرف خزینه، بازوهای کناری وجود داشته و بخش هایی از بنا همچون چال حوض و تیانبار بعدها در گذشت روزگار تخریب شده است.

اصلاح بافت فرسوده شهری و احداث ساختمان های نو و قرار گرفتن حمام تاریخی و فرسوده در کنار بناهای تازه شده است بطوریکه امروز حمام منصوریه در قیاس با سازه های تازه، همچون پیری فرتوت و خمیده قامت در کنار جوانی نورس و شمشاد قد به نظر می رسد.

تزئینات بخش سربینه شامل نقاشی هایی با طرح های اسلیمی و گل و گیاه بوده که بخش هایی از آن در اثر آتش سوزی از بین رفته است اما قسمت هایی از این تزئینات در زیر اندود گچ حفظ شده و این بخش دارای گنبد است و علاوه بر نقش سازه ای، نقش تزئینی را نیز ایفا می کند و در بخش هایی از سربینه از کاشی لعابدار در رنگ های متنوع همچون فیروزه ای استفاده شده است.

بنا دارای پی و پایه سنگی با ملات شفته آهکی و پایه های آجری به ضخامت هشتاد تا 100 سانتیمتر می باشد که در مقابل نیروهای رانشی گنبد در طول زمان مقاومت کرده اند و سازه حمام، سازه ای متصل است و قرارگیری عناصر خرد گرداگرد عناصر اصلی سبب ممانعت از رانش آن شده است.

پوشش گنبد عرقچین بر روی زمینه مستطیل و مربع شکل است و در گنبد بخش سربینه و گنبد مرکزی گرمخانه کاربندی هایی با نقش سازه ای و نقش تزئینی استفاده شده و نوع قوس های بکار رفته بطور عمده جناقی و شیوه اجرای آن به سبک رومی و ضربی بوده است.

در حال حاضر سازه بنا مقاومت خود را از دست داده و گنبد بخش سربینه و بخش مرکزی گرمخانه و کاربندی های بکار رفته در آن در حال تخریب است و کاربری قبلی بنا خدماتی بوده و نیازهای محله ای را تأمین می کرده و در حال حاضر بخش هایی از این حمام تخریب شده و آن را به حالت متروکه در آورده است.

ریزش دیواره بنا و بازسازی آن در تیر سال جاری

تیر سال جاری در پی انتشار خبر ریزش بخشی از دیواره حیاط حمام منصوریه اردبیل و بازتاب آن در شبکه های اجتماعی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل در گفت و گو با خبرنگار از آغاز سریع بازسازی دیواره خبر داد.

نادر فلاحی پیرامون بررسی شرایط کنونی حمام منصوریه اردبیل توضیح داد: به دلیل برخی مسائل، شاهد تخریب دیوار حیاط حمام بودیم که به محض اطلاع از موضوع، بلافاصله کارشناسان این اداره کل از محل بازدید کردند تا با ارزیابی دقیق در زمینه بازسازی بنا اقدام سریع انجام شود.

به گفته او پس از بررسی های اولیه و با توجه به ضرورت موضوع، مصالح مورد نیاز برای بازسازی و احداث دیوار حیاط حمام منصوریه، تامین و عملیات اجرایی آن آغاز شد و پیشرفت و تکمیل کار با جدیت پیگیری می شود.

وی درباره مالکیت حمام و ضرورت بازسازی کلی آن توضیح داد: با توجه به اینکه این ملک، مشارکتی و در دست وراث است، براساس ضوابط و مقررات میراث فرهنگی باید مالکان برای بازسازی بنا با اداره کل میراث فرهنگی استان مشارکت و همکاری کنند اما به دلیل ناهماهنگی موجود بین وراث، تا به امروز در این زمینه اقدامی نشده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل تاکید کرد: طبق قوانین، باید برای بازسازی بنا حداقل 50 درصد هزینه از طریق مالک تامین شود و در غیر این صورت نمیتوان نسبت به بازسازی کلی اقدام کرد.

در آخرین بازدید از حمام منصوریه، مشاهده شد که کارگران در حال تکمیل دیواره فروریخته حیاط آن هستند تا بنا از هرگونه دستبرد و گزند مصون باشد اما خود سازه بنا از گنبد تا بخش های دیگر آن به بازسازی و بازسازی نیاز دارد و باید همانگونه که اداره کل میراث فرهنگی اعلام کرده، با مشارکت وارث و مالک حمام با اداره کل، کارهای اساسی برای بازسازی و نگهداری حمام صورت گیرد.

سرنوشت بنا در دوراهی بلاتکلیفی و یک راهکار پیشنهادی

برای گفت و گو با خانواده مالک یا وارث حمام منصوریه به سراغ اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل رفتیم و متاسفانه تلفن یا نشانی از مالک حمام بدست نیامد تا از برنامه و هدف آنها درباره چگونگی نگهداری یا بازسازی بنای حمام مطلع شویم، بنابراین سرنوشت این سازه تاریخی فرسوده همچنان از یک سو به تصمیم و سطح همکاری مالک با اداره کل میراث فرهنگی در خصوص بازسازی بنا و از سوی دیگر به برنامه و عزم اداره کل یاد شده بستگی دارد و مردم و علاقمندان به میراث فرهنگی نیز انتظار دارند در هر صورت، حمام منصوریه از این بلاتکلیفی خارج و به نحو نیکو بازسازی و نگهداری شود.

در شهر اردبیل و با فاصله کمی از حمام منصوریه، مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در تمام فصول سال مورد بازدید و آمد و شد گردشگران و مسافران داخلی و خارجی قرار می گیرد و بی شک اگر حمام منصوریه نیز بازسازی و برای بازدید آماده شود، پای گردشگران و علاقمندان به آن باز و هزینه نگهداری و مخارج بازسازی های بعدی از محل فروش بلیط تامین خواهد شد و برای همیشه غبار غربت از سیمای حمام رخت خواهد بست.