کاهش خسارات سیل با توسعه آبخیزداری - فروشگاه کوچک

به گزارش خبرنگاران، سیل در دی ماه امسال به مناطق جنوبی کشور از جمله استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان خسارت های زیادی وارد کرد؛ به طوری که بخش های کشاورزی، دامداری، آبزی پروری و زیرساختی و مسکونی در این سه استان متحمل هزینه های بسیاری شدند.

در این رابطه مهران زند - عضو هیات علمی پژوهشکده آبخیزداری - در گفت وگو با خبرنگاران، با بیان اینکه گرمایش دنیای ناشی از افزایش انتشار گازهای گلخانه ای و تغییر کاربری اراضی، موجب تغییرات آشکار در اقلیم ایران از جمله افزایش مخاطرات جوی اقلیمی، افزایش دما و کاهش بارش در دو دهه اخیر شده است، اظهار کرد: سناریوهای تغییر اقلیمی در چرخه آبشناسی نمود کاملاً بارزی می یابند؛ چرا که تمامی اجزای آن تحت تأثیر تغییرات حاصله در میزان تبادلات انرژی و جرم قرار می گیرند. نوسان منابع آبی به طرز قابل ملاحظه ای تابع تغییرات اقلیمی است؛ چرا که احتیاج به این منابع با افزایش تبخیر و تعرق (در شرایط گرمتر، خشک تر و آفتابی تر) بیشتر می گردد.

وی ادامه داد: به عنوان مثال، تغییرات بارش در 50 سال اخیر (1347 - 1395) مورد آنالیز قرار گرفته است. نتایج نشان از کاهش بارش با شیب 1.1 میلیمتر بر دهه است. بارش در شمال غرب و غرب کشور به شکل معنی داری کاهش یافته است. افزون بر این، تبخیر تعرق (احتیاج آبی بالقوه) با شیب 5.4 میلیمتر بر دهه افزایش یافته است همچنین گزارش شده است که پدیده ال نینو مسئول تشدید سیلاب های فروردین-اردیبهشت در مقایسه با شرایط طبیعی است. پدیده بلاکینگ باعث تغییر الگوهای آب و هوایی می گردد که منجر به سیل، خشکسالی، دمای غیر معمول و سایر موارد شدید آب و هوایی می گردد.

رئیس گروه خشکسالی و تغییر اقلیم پژوهشکده آبخیزداری توضیح داد: در رابطه با سیلاب های اخیر استانهای هرمزگان و سیستان، آنالیز نقشه های سینوپتیکی مقارن با وقوع سیل، حاکی از ایجاد یک سیستم مانع قوی در اروپا است که موجب جریان یافتن باد قوی به سمت ایران شده و در نتیجه توده هوای سرد شمال ایران با حرکت به طرف عرض های جنوبی و با عبور از روی دریای سرخ و سپس خلیج فارس حجم قابل توجهی رطوبت جذب نموده و موجب بروز بارندگی های بسیار شدید و سیل آسا در این مناطق شده است. ورود سامانه ای با این مشخصات به ایران پدیده ای معمولی است اما اینکه چنین سامانه ای در جنوب ایران موجب ریزش این حجم از بارش (بیش از سه برابر مقدار عادی) گردد، پدیده ای غیر معمول است که می تواند از شواهد بروز تغییر اقلیم باشد.

وی اضافه نمود: فرایند وقوع رخدادهای سیل و خشکسالی در ایران در سال های اخیر، حاکی از آن است که بروز این دو بلای طبیعی در اغلب مناطق کشور در حال افزایش است. این دو پدیده از جمله رخدادهای طبیعی هستند. اما این انسان است که با تصمیمات خود میزان خسارات ناشی از آنها را معین می نماید. براساس آمار سازمان جنگل ها و مراتع، ایران چهارمین کشور سیل خیز دنیاست و حدود 26 درصد پهنه کشور به دلیل نوسانات اقلیمی و دست اندازیی های انسان به طبیعت در معرض سیل های شدید و طغیانی قرار گرفته است.

به گفته وی، عملیات آبخیزداری و آبخوان داری به عنوان راهکاری معرفی می گردد که می تواند تهدید سیل را به فرصتی برای مقابله با کم آبی و خشکسالی تبدیل کند.

در ایران 125 میلیون هکتار حوزه آبخیزداری وجود دارد

وی با بیان اینکه آبخیزداری مجموعه عملیاتی است که بر اساس اصول مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز به منظور حفاظت از منابع آب و خاک حوزه های آبخیز اجرایی می گردد و آبخوان داری نیز با مهار و نفوذ سیلاب روی عرصه های آبخوان از بروز سیلاب های مخرب جلوگیری نموده و موجب احیای منابع آب و خاک می گردد، گفت: در حال حاضر در ایران 125 میلیون هکتار حوزه آبخیز وجود دارد که تنها در 12 میلیون هکتار از آن عملیات آبخیزداری به طور کامل اجرای شده است. ارزیابی 27 ایستگاه و 25 پروژه آبخیزداری نشان داده که با اجرای طرح های آبخیزداری در مناطق کوهستانی، سالانه نزدیک به 530 مترمکعب در هکتار استحصال آب اتفاق افتاده است. این ارزیابی ها در مناطق کوهستانی به مقدار سالانه نزدیک به 1000 مترمکعب آب در هکتار رسیده است.

آبخیزداری و آبخوان داری 80 درصد خسارات سیل را کاهش می دهد

زند اضافه نمود: درخصوص کارایی پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری در سیل های اخیر، ارزیابی ها نشان می دهد پروژه های پخش سیلاب توانسته اند ضریب روان آب و سیلاب را از 10 درصد به دو درصد کاهش دهند. این یعنی تا 80 درصد سیلاب و خسارات آن را کاهش داده اند.

ایران دچار تغییر اقلیم شده است

به گفته این کارشناس مسائل آبخیزداری، اغلب کارشناسان حوزه اقلیم شناسی معتقدند که ایران نیز به همراه دیگر کشورهای دنیا دچار تغییر اقلیم شده است و در زمان حاضر نیز نشانه هایی از دگرگونی اقلیمی در ایران قابل مشاهده است. کم بارشی و بروز خشکسالی موجب حذف بعضی (پهنه ها و اکوسیستم های آبی) دریاچه ها و باتلاق ها، جنگل، مراتع، تنوع زیستی و اکوتوریسم و صنعت گردشگری می گردد. پیامد حذف مراتع و پوشش جنگلی موجب خواهد شد تا اندک بارش ها هم تبدیل به سیل گردد.

وی با اشاره به اینکه با افزایش بارش های سنگین در حوزه های بالادستی، سدها از رسوبات ناشی از خاک های شسته شده توسط روان آب ها و سیل ها پر شده و عمر مفید آنها کاسته می گردد، اظهار کرد: بایستی برنامه های مدون آبخوان داری و آبخیزداری توسعه یابند تا ضمن تغذیه منابع آب های زیرزمینی از بروز سیلاب های مخرب و پرشدن سدها توسط رسوبات جلوگیری گردد.

عضو هیات علمی پژوهشکده آبخیزداری در سرانجام گفت: مهمترین رفتار اقلیم در آینده، تغییر در میانگین متغیرهای اقلیمی نیست، بلکه تغییر در رویدادهای حدی (بسیار شدید) است که هر نوع سازگاری را برای بشر سخت و پر هزینه می نماید. مقابله یا سازگاری با تغییر اقلیم، دو سیاست کاملاً متضاد و حتی متناقض یکدیگرند و بدیهی است در این میان مقابله، سیاست خردمندانه تر و مؤثرتری است. اما امکان مقابله با پدیده تغییر اقلیم خیلی ضعیف است یا وجود ندارد؛ بنابراین باید با کاهش مصرف سوخت های فسیلی و انجام عملیات حفاظتی (از جمله عملیات آبخیزداری) از تخریب عرصه های منابع طبیعی کشور و تشدید وقوع بلایای طبیعی جلوگیری کرد.