شهداد، سرزمین نور و زندگی - فروشگاه کوچک

ثبت دنیای

بیابان لوت به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در چهلمین اجلاس میراث دنیای یونسکو در سال 1395 تحت عنوان بیابان لوت (Lut desert) به ثبت رسید. عرصه و حریم ثبت شده این میراث دنیای در جنوب شرقی ایران، در شرق کوه های مرکزی و رشته کوه های زاگرس، در میان سه استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان گسترده شده است و شامل ریگ یلان (تپه های ماسه ای)، کلوت ها، نبکاها، رودخانه شور، هامادا (دشت ریگی)، پهنه بازالتی گندم بریان و... است که در این میان کلوت ها در غرب و ریگ یلان در شرق با چشم اندازی زیبا و شگفت انگیز خودنمایی می نمایند.

ارزش های برجسته دنیای

بیابان لوت ویژگی های برجسته بسیاری دارد که در دنیا منحصر به فرد است. قرارگیری این منطقه در موقعیت فوق العاده خشک، وزش بادهای قوی، در دسترس بودن ته نشست رسوبات دریاچه ای برای توسعه کلوت ها و وجود رسوبات ریزدانه شرایط مناسبی را برای ایجاد و تکامل عوارض زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی اشکال مختلف طبیعی در سطح زمین و مناظر آنها) ویژه در بیابان لوت فراهم نموده است. پدیده های ژئومورفولوژیکی خاصی که در بیابان لوت طی هزاران سال شکل گرفته باعث شده به عنوان منطقه ای شاخص، دانشمندان و گردشگران زیادی را به سمت خود جلب کند.

تا به امروز مجموعه ای کامل با ویژگی های بیابان لوت در هیچ جای دیگری از دنیا ثبت نشده است. منطقه کلوت ها منطقه ای عاری از هرگونه پوشش گیاهی است. شواهد، حاکی از حداقل حیات جانوری در این منطقه است. در ریگ یلان تقریبا بیشتر اشکال تراکمی ماسه ها مانند برخان، اشکال موجی شکل(ریپل مارک)، تپه های ماسه ای قیفی شکل، ستاره ای شکل و ... دیده می شود. از این جهت می توان گفت بیابان لوت دارای ویژگی هایی است که آن را در دنیا خاص و منحصر به فرد نموده است.

بیابان لوت مثال برجسته ای از مراحل گسترش زمین در گذر زمان، توسعه ناهمواری های سطح زمین و ویژگی های مهم زمین شناختی و جغرافیای طبیعی است.

این بیابان دارای نمونه هایی از درجات عالی پدیده های طبیعی است که دارای اهمیت زیبایی شناختی، طبیعی و استثنایی هستند:

- بلندترین تپه های ماسه ای دنیا با بیش از 475 متر ارتفاع در ریگ یلان.

- بلندترین کلوت های دنیا با بیش از 155 متر ارتفاع

- طویلترین کلوت ها با بیش از 40 کیلومتر طول

- بلندترین نبکاها در حاشیه غربی لوت و در امتداد کلوت ها با ارتفاع حدود 12 مترکه جزو بلندترین گلدان های صحرا در دنیا محسوب می شود.

- گرم ترین نقطه زمین (قطب حرارتی) با بیش از 70 درجه سانتیگراد در جنوب غربی ریگ یلان

در هر حال بیابان لوت نه تنها دارای ویژگی های زیباشناسانه است بلکه بخشی از فرایندهای دخیل درشکل دهی به منطقه و تاریخ زمین شناسی را نیز نشان می دهد. در عین حال تنوع چشم اندازها و ناشناخته بودن منطقه شرایط مناسبی را برای تحقیقات علمی و گسترش ژئوتوریسم فراهم می نماید.

کلوت ­ها و کلوتک ها

اشکال ناشی از فرسایش بادکندگی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا از قبیل ایران، ایالات متحده، چاد، مصر و پرو در سطح وسیعی مشاهده می شود. نمونه منحصربه فرد این عوارض به صورت پشته ها و دالان های موازی در جنوب شرق ایران سطح وسیعی از چاله لوت با ابعادی معادل 150 در 70 کیلومتر را پوشانیده است بطوری که 4 درصد کل بیابان لوت را شامل شده است.

نبکا و پیکان های ماسه­ای

در حدود 20 کیلومتری شهداد، درختان و درختچه های گز در گلدان های بیابانی لوت جای گرفته اند که به آن نبکا یا تل های گیاهی (تل گز) گفته می شود. زمین های بین نبکاها پوشیده از ماسه است. نبکاها معمولا در سطح همواری که میزان ماسه آن متوسط و سطح آب زیر زمین بالا بوده و یا رطوبت موجود کافی برای حیات پوشش گیاهی باشد ظاهر می شوند.

شهر خیالی لوت

شهر خیالی لوت از مناظر دیگر لوت است که از اشکال فرسایشی بیشتر آب (و نیز باد) تشکیل شده که شبیه یک شهر مخروبه به نظر می­ رسد. براثر فرسایش شدید آب و صیقل دادن باد، زمین در برخی قسمت­ها به شدت فرسایش یافته و در طول قرن ها فرسایش آبی و بادی شدید به صورت بقایای آثار خرابه­های شهرها درآمده است که در منطقه، به شهر لوت یا شهرهای لوت معروف است. این آثار و عوارض بیابان­ها که بر اثر آب (و نیز باد) به وجود آمده، بسیار زیبا و همانند آثار و بقایای شهرهای کهن ایران، جالب و دیدنی هستند.

رودخانه شور

وجود رودخانه دایمی شور درگرم ترین منطقه دنیا به شگفتی های دشت لوت بسیار افزوده است. سرچشمه های این رودخانه در خارج از منطقه مورد مطالعه است که از ارتفاعات خراسان جنوبی و خوسف سرچشمه می گیرد و از بخش شمالی وارد استان کرمان می شود. در طول راستا با اضافه شدن آب های خروجی از ارتفاعات راور، مسافتی حدود 2هزار کیلومتر را طی می نماید تا پس از گذشتن ازکناره غربی گندم بریان، در بخش شمالی کلوت ها به چاله شور ختم شود. مساحت حوضه آبریز این رودخانه در حدود 73هزار و 760 کیلومتر مربع است.

گندم بریان

در سطح بلوک لوت حدود 40 مخروط آتشفشانی کواترنر وجود دارد. مخروط ها دارای قله های کوتاه و مدور یا دهانه آتشفشانی است. بیشتر فوران آن ها و مواد مذاب جاری شده از آن ها مورفولوژی خاصی در منطقه چه به شکل مخروط و باتولیت و چه پهنه بازالتی به وجود آورده اند. که شاخص ترین آن ها گندم بریان را شکل داده است. پهنه بازالتی گندم بریان 48 کیلومتر طول، 10 کیلومتر عرض و 480 کیلومترمربع مساحت دارد. گندم بریان به یکی از گرمترین مناطق زمین شهرت یافته است. اهالی شهداد به پهنه گندم بریان، ریگ سوخته هم می گویند.

پوشش گیاهی و جانوری بیابان لوت

در بخش هایی از این بیابان، گونه های با ارزش جانوری نظیر گربه و روباه شنی، انواع خزندگان مانند افعی شاخدار، رتیل خورشیدی، انواع آگاما، انواع گِکو و گونه های خاص پرندگان از جمله زاغ بور به عنوان تنها پرنده آندمیک ایران مشاهده می شود. همچنین پوشش گیاهی ارزشمند بیابان لوت شامل تاغ، گز، قیچ، اسکنبیل، شورگز، سیاه شور، اَرمَک، سَبَط، اِشنان و... هستند. با توجه به اهمیت پژوهش و مطالعه در این زمینه، پایگاه میراث دنیای بیابان لوت با همکاری مراکز تحقیقاتی آنالیز و شناسایی پوشش گیاهی بیابان لوت در بخش های ناشناخته را شروع نموده است.

چشم انداز تاریخی

قدمت و سابقه زندگی بشر در منطقه دشت لوت به هفت هزار سال پیش بر می شود. این منطقه از هزاره پنجم پ.م به بعد، پیوسته توسط انسان مورد سکونت قرار گرفته است. حاشیه غربی دشت لوت (دشت شهداد)، با وجود مجاورت با بیابان بی آب و گرم و خشک لوت توسط انسان گذشته برای زندگی انتخاب شده است و بر اساس اطلاعات باستان شناسی، 7هزار سال فرهنگ و تمدن بشری را در خود جای داده است.