ثبت 140 هزار طرح و سرانجام نامه در پورتال کمیته ملی اخلاق در پژوهش - فروشگاه کوچک

به گزارش گروه دانشگاه خبرنگاران به نقل از وزارت بهداشت، احسان شمسی کوشگی دبیر کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش گفت: شبکه کمیته های اخلاق در ایران آنلاین و منحصر به فرد است. ابزار خوبی برای پایش، ارزیابی، نظارت، ارزش یابی و بازرسی است. هر طرحی در کمیته های اخلاق سراسر کشور به تصویب برسد در لحظه امکان رویت آن در سامانه وجود دارد.

وی اضافه کرد: محققان می توانند متن تاییدیه کمیته های اخلاق در پژوهش را برای طرح ها و سرانجام نامه های خود از این سامانه به دو زبان فارسی و انگلیسی دریافت نمایند این در حالی است که در گذشته امکان این کار و راستی آزمایی اخلاق جایی برای استعلام آن وجود نداشت، ولی اکنون همه کد های اخلاق در سامانه ثبت می گردد و امکان استعلام وجود دارد.

شمسی کوشگی گفت: اولین سامانه ای است که تمامی پورتال های پژوهشی دانشگاه های علوم پزشکی کشور را به یکدیگر وصل نموده و امکان جابه جایی دیتا را فراهم نموده است در ابتدا بعضی مشکوک بودند که چنین کاری امکانپذیر است یا خیر، ولی این کار مهم با همکاری بخش های مختلف معاونت و دانشگاه ها انجام شد و می توان گفت این یکپارچه سازی سامانه ها یکی از احتیاج های کشور در عرصه های مختلف است.

به گفته وی، اصل بر اعتماد به پژوهشگران است، ولی با ایجاد یک سامانه آنلاین و شفاف از بروز تخلفات و پژوهش های غیراستاندارد بر انسان ها و حیوانات آزمایشگاهی بدون مداخله در امور دانشگاه ها جلوگیری می کنیم.

دبیر کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش با اشاره به تاریخچه راه اندازی کمیته ملی اخلاق در پژوهش در سال 77 در ایران یادآور شد: پس از تشکیل کمیته ملی اخلاق در پژوهش در سال های بعد به تدریج کمیته اخلاق در پژوهش در تمام دانشگاه های علوم پزشکی و مراکز تحقیقاتی و بعضی بیمارستان های پژوهشی راه اندازی شد.

وی گفت: تشکیل این کمیته ها از ابتدا بر اساس مقررات وضع شده در وزارت بهداشت بود تا اینکه در سال 1396 قانونی در مجلس شورای اسلامی مصوب شد به عنوان قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی که آیین نامه اجرایی آن در سال 98 به تصویب هیات وزیران رسید و طی آن کمیته های اخلاق در پژوهش که سال ها پیش تشکیل شده بودند صندلی قانونی در اسناد بالادستی پیدا کرد.

دبیر کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش، با بیان اینکه در وزارت بهداشت شبکه ای از کمیته های اخلاق در پژوهش در سه سطح تشکیل شده است، گفت: سطح اول کمیته ملی اخلاق در پژوهش که در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به عنوان یک نهاد مستقل مستقر است و 9 عضو اصلی و چند عضو مشاور دایمی دارد. در کارگروه وزراتی به نظارت ارزیابی، سیاست گذاری و راهنمایی سایر کمیته ها پرداخته می گردد.

وی اضافه کرد: در سطح دوم کارگروه اخلاق در پژوهش موسسات یا دانشگاه های علوم پزشکی است که بر اساس حیطه جغرافیایی است. سطح سوم نیزکمیته اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی هستند که در دانشگاه ها به ویژه دانشگاه های بزرگ زیر نظر کارگروه اخلاق در پژوهش موسسه فعالیت می نمایند. در حال حاضر حدود 249 کمیته اخلاق در پژوهش سطح دوم و سوم در سراسر کشور داریم که همه به وسیله کمیته ملی اخلاق در پژوهش اعتبار بخشی می شوند.

شمسی کوشگی با اشاره به اینکه وظایف کمیته های اخلاق در پژوهش به دو دسته تقسیم می گردد، گفت: هر پژوهشی انجام گردد در حوزه علوم پزشکی باید پروپوزال آن در کمیته اخلاق تایید گردد. اغلب موارد در کمیته های فعال در دانشگاه ها رسیدگی می شوند، ولی موارد خاصی هم هست که حتما باید به کمیته ملی اخلاق سپرده گردد مانند واکسن، داروی نو و موارد ویژه. به همین علت مشغله کمیته ملی در دوران کووید-19 جهت رسیدگی به تمام فاز های واکسن های تولیدی در کشور زیاد شد.

به گفته وی، قاعدتا در این مرحله تا حد توان نظارت هم انجام می گردد، ولی به این معنا نیست که هر طرح ناظر مستقل اخلاق داشته باشد. اصل بر اعتماد بر پژوهشگران است.

دبیر کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش با بیان اینکه مسئولیت دیگر کمیته های اخلاق ملی و دانشگاهی رسیدگی به تخلفات پژوهشی است، اضافه کرد: طبق قانون، نهاد کارشناسی رسیدگی و تشخیص تخلفاتی که طی رصد ها مشاهده می گردد یا در ادعا ها و شکایت ها مطرح می گردد، کمیته اخلاق است.

وی سه رکن اصلی در نظام اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی ایران را تشریح کرد و گفت: ابتدا باید قواعد، اصول، استاندارد ها و هنجار های اخلاق در پژوهش برای پژوهشگران تعریف و اعلام گردد. نمی توان از افراد بدون گفتن اینکه کار درست چیست؟ انتظار عملکرد صحیح داشته باشید؛ بنابراین یکی از وظایف مهم کمیته ملی اخلاق در سطح وزارتخانه ارائه راهنما هایی برای انجام پژوهش هایی است که روی انسان ها یا حیوانات یا پژوهش های آزمایشگاهی انجام می گردد. این راهنما ها به محققان نشان می دهد اگر بخواهند اخلاقی عمل نمایند دقیقا باید چکار نمایند.

شمسی اضافه کرد: رکن دوم، ساختاری است که باید این استاندارد ها طبق آن رعایت شوند. تدوین سازوکار اجرایی و بروکراتیک اجرای استاندارد ها نیز بر عهده کمیته ملی اخلاق است و رکن سوم هم نظام رسیدگی به تخلفات پژوهشی است که به آن پرداخته شد.