صف بنزین از زاویه دیگر - فروشگاه کوچک

بدیهی است صف بستن یا نبستن مردم در هرکشوری مستقیما با تصمیمات مدیران مخصوصا دولت مرتبط است. سابقه ایجاد این صف های طولانی در کشور ما نیز کم نبوده، هر زمان که شایعاتی پیرامون کالایی مطرح می شود. در عرض چند ساعت مردم برای خرید آن صف می کشند و این موضوع چند مدتی ادامه پیدا می کند.

اما شاید بیشتر افراد به جنبه مالی این مسئله توجه کنند و ذهنیت آن ها به سمت قانون عرضه و تقاضا و شرایط بازار برود. ولی در پشت پرده شرایط بازار، پیامد های عمیق فرهنگی و اجتماعی وجود دارد که کمتر به آن ها توجه شده است.

به عقیده جامعه شناسان، عدالت اجتماعی یعنی توزیع عادلانه سرمایه های مالی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی میان فرادستان و فرودستان نقش محوری در مشخص نحوه برخورد با بحران ها و مسائل در جامعه دارد.

هر چقدر که شکاف میان این دو گروه در جامعه ای بیشتر باشد. بحران در یک جامعه تشدید می شود و بی نظمی به سراغ جامعه می آید. موضوعی که در جامعه ما نیز ملموس است. فاصله زیاد میان فرادستان و صاحبان سرمایه با فرودستان باعث برخورد توده ای، احساسی و فرسایشی جامعه با مسائل خود می شود. وقتی کسی می شنود که شاید سهمیه سوختی که قبلا با هزاران ترفند در پی ذخیره آن بوده قرار است تغییر کند، فورا بقای خود را در خطر می بیند.

از سمتی تشدید بحران اعتماد عمومی و نهادی بر این شکاف دامن می زند. در کنار مسئله اعتماد، تجربه تاریخی مردم ایران حداقل در دویست سال اخیر در مسئله قحطی، کمبود و عدم مدیریت صحیح منابع باعث می شود تا با کوچکترین شایعه، مردم احساس خطر کنند.

نبود اعتماد در همین مسئله بنزین باعث می شود، علارغم وجود صرف شایعات اکثریت جامعه فکر کنند که حتی 1 لیتر هم اضافی داشته باشند؛ برد کرده اند. در صورتیکه تجربه در کشور های دیگر نشان می دهد که در چنین شرایطی بهتر است به شایعات توجه نکرد.

به عقیده مختصصان حوزه علوم اجتماعی، اعتماد ریشه در حکمرانی دارد، یکی از ویژگی های حکمرانی صحیح توازن میان مسئولیت و پاسخگویی است. وقتی وزیر نفت به عنوان متصدی اصلی مسئله بنزین اعلام می کند که افزایش قیمت نخواهیم داشت، اما مردم، توجهی ندارند و شاید آن حرف را هم باور نمی کنند. حاکی از آن است که تجربه به افراد نشان داده در تصمیم گیری، مسئولیت و پاسخگویی توازن وجود ندارند و همین باعث کاهش اعتماد جامعه نسبت به نهاد ها می شود و به مرور به فرد فرد جامعه نیز سرایت می کند.

این صف های طولانی که به هر بهانه ای مدتی جامعه ما را با خود درگیر می کند، در پس خود مسائل و حتی بحران های اجتماعی را به همراه می آورد که هم اصلاح آن ها سخت و زمانبر است و هم می تواند بر مسئله اقتصاد نیز تاثیر منفی بگذارد.